ကာလဝမ်းရောဂါဆိုတာ Vibrio Cholera ဘက်တီးရီးယား ရောဂါပိုးကြောင့် ဝမ်းပျက်ဝမ်းလျှောဖြစ်တာကို ဆိုလိုပါတယ်။ ဝမ်းပျက်ဝမ်းလျှောဖြစ်တိုင်း ကာလဝမ်းရောဂါမဟုတ်ပါ။ ဝမ်းပျက်ဝမ်းလျှောစေတဲ့ အခြားရောဂါပိုးတွေလည်းရှိပါသေးတယ်။ WHO ရဲ့မှတ်တမ်းများအရ ကမ္ဘာပေါ်မှာ နှစ်စဥ် ကာလဝမ်းရောဂါဖြစ်ပွားမှုက ၁.၃ သန်း နဲ့ ၄ သန်းကြား ဖြစ်နေပြီး နှစ်စဥ် ၂၁၀၀၀ နဲ့ ၁၄၃၀၀၀ ကြားသေဆုံးနေကြပါတယ်။
ကာလဝမ်းရောဂါက တစ်ကမ္ဘာလုံးကပ်ရောဂါအသွင်နဲ့ ဖြစ်တာ ၇ ကြိမ်မြောက်ရှိနေပါပြီ။ ခရစ်နှစ် ၁၈၁၇ ကနေစတင်ဖြစ်ပွါးလာခြင်းဖြစ်ပါတယ်။ အခုလက်ရှိ ၇ ကြိမ်မြောက် ကပ်ရောဂါက ၁၉၆၁ ကနေ စတင်ဖြစ်ပွားခဲ့ခြင်းဖြစ်ပြီး အခုချိန်ထိ မပြီးသေးဘဲ ကမ္ဘာပေါ်မှာ ဆက်လက်ဖြစ်ပွားနေဆဲပါ။
ဒီရောဂါက စစ်မက်ဖြစ်ပွားနေတဲ့နိုင်ငံတွေ၊ ဆင်းရဲမွဲတေနေတဲ့နိုင်ငံတွေ၊ ရုတ်တရက်သဘာဝဘေးအန္တရာယ်ကျရောက်နေတဲ့ (ရေကြီး ရေလျှံ၊ ငလျင်ဒဏ် ) နိုင်ငံတွေမှာ အစားအစာနဲ့ရေ သန့်ရှင်းရေးအတွက် အချိန်မပေးနိုင်တာကြောင့် ကပ်ရောဂါ ဖြစ်နိုင်ချေများပါတယ်။
ကာလဝမ်းရောဂါနဲ့ပတ်သက်ပြီး သမိုင်းကြောင်းကို ပြန်ကြည့်ရလျှင်
-ပထမဆုံးအကြိမ်မှ ခရစ်နှစ် ၁၈၁၇ မှာ အိန္ဒိယနိုင်ငံမှာစတင်ဖြစ်ပွားပြီး အင်္ဂလိပ်စစ်သား တစ်သောင်း နှင့် အိန္ဒိယ လူမျိုး သိန်းချီသေဆုံးခဲ့ပါတယ်။ ကိုးရီးယားမှာတင် လူတစ်သိန်းခန့် သေဆုံးပါတယ်။အိန္ဒိယမှ တရုတ် အရှေ့တောင်အာရှနှင့် ဥရောပကက်စ်ပီယံပင်လယ်ဒေသအထိ ကူးစက် ပျံ့နှံ့ခဲ့ပြီး ၇ နှစ်အကြာ ၁၈၂၄ မှာအဆုံးသတ်သွားခဲ့ပါတယ်။
-ဒုတိယအကြိမ် အနေနဲ့ ၁၈၂၆ မှ ၁၈၃၇ အထိ ၁၁ နှစ် ကြာဖြစ်ပွားခဲ့ပြန်ပါတယ်။ ဒုတိအကြိမ်အတွင်းမှာ ရုရှ၊ ဟန်ဂေရီနှင့် ဂျာမဏီ၊ အင်္ဂလန်၊ ပြင်သစ်နှင့် အမေရိက အထိ ရောက်ရှိသွားပြီး လူသန်းချီ သေဆုံးခဲ့ပြန်ပါတယ်။
-၁၈၄၆ မှ ၁၈၆၀ အထိ တတိယအကြိမ်
-၁၈၆၃ မှ ၁၈၇၅ အထိ စတုတ္ထအကြိမ်
-၁၈၈၁ မှ ၁၈၉၆ အထိ ပဥ္စမအကြိမ်
-၁၈၉၉ မှ ၁၉၂၃ အထိ ဆဌမအကြိမ်
-၁၉၆၁ မှ ယနေ့အချိန်ထိ သတ္တမအကြိမ် အဖြစ် ဆက်လက်ဖြစ်ပွားနေဆဲပါ။
၁၈၇၉ နောက်ပိုင်းမှသာလျှင် ကာလဝမ်းရောဂါဟာ Vibrio Cholera ဘက်တီးရီးယားပိုးကြောင့် ဖြစ်ကြတယ် ဆိုတာကို သိလာရပြီး ကာကွယ်ဆေးတွေလည်း ထွက်ပေါ်လာခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီရောဂါရဲ့ သမိုင်းအထောက်အထားကို ကြည့်ခြင်းအားဖြင့် လူသားတွေအတွက် မည်မျှအန္တရာယ်ရှိကြောင်း သိရှိရမှာ ဖြစ်သလို ဒီရောဂါကို တွန်းလှန်တိုက်ဖျက်ဖို့ လိုအပ်နေသေးတယ်ဆိုတာကို တွေ့ကြရမှာပဲ ဖြစ်ပါတယ်။
Vibrio Cholera ရောဂါပိုးဆိုတာ
Choleraဝမ်းရောဂါပိုးက မိုက်ကရိုစကုပ်နဲ့ကြည့်လျှင် ဒီလိုပုံဖော်လို့ရပါတယ်။
ရောဂါပိုးကိုယ်ထဲက CTX၊ TCP၊ Accessory Toxins၊ MARTX၊ Zot၊ Ace နဲ့ အခြား Toxins တွေထုတ်ပြီး လူတွေကို ဝမ်းပျက်ဝမ်းလျှောရောဂါကို ဖြစ်စေတာပဲ ဖြစ်ပါတယ်။
ဒီပိုးက ရေထဲမှာရှင်သန်ပေါက်ဖွားတာဖြစ်ပြီး အစာလမ်းကြောင်းမှတဆင့် ကူးစက်ခံရပါတယ်။ ဒါကြောင့် သောက်ရေသုံးရေ မသန့်လျှင် ၊ အစားအစာများ မသန့်ရှင်းလျှင် ရောဂါပိုးကူးစက်ခံကြရတာပါ။
ကူးစက်နည်းများ
-ရောဂါပိုးပါသောရေသောက်ရာမှတဆင့်
-အသီးအရွက် သေချာမဆေးကြောဘဲ အစိမ်းစားမိရာမှတဆင့်
-ပင်လယ်စာများ အစိမ်းစားခြင်း၊ သေချာမချက်ပြုတ်ဘဲစားမိရာမှတဆင့် ကူးစက်ခံကြရတာပါ။
ကူးစက်ခံရနိုင်ခြေရှိသည့်အခြေအနေများ
လူတိုင်းရောဂါပိုးကူးစက်ခံရနိုင်ပေမယ့်
-သောက်သုံးရေ သန့်ရှင်းမှု မရှိသည့် နေရာဒေသများ
-မိသားစုထဲတွင်/ပတ်ဝန်းကျင်တွင် ကာလဝမ်းရောဂါဖြစ်ပွားနေသည့်အခြေအနေများ
-အစာအိမ်ထဲတွင် အက်ဆစ်နည်းနေသူများ/ အစာအိမ်ဆေး( Omeprazole၊ Cimetidine ) သောက်သုံးနေရသူများ
-သွေးအုပ်စု ‘ O ‘ သမားများ
-အသားငါး၊ အသီးအရွက်များ သေချာစွာ မချက်ပြုတ်ဘဲ စားသူများက ပိုမိုကူးစက်ခံရပြီး ပြင်းထန်နိုင်ကြပါတယ်။
ရောဂါလက္ခဏာများ
ရုတ်တရက် ဝမ်းပျက်ဝမ်းလျှော ခံစားရပါမယ်။ ပျို့မယ် အန်မယ် ဒါတွေခံစားကြရပါမယ်။ ရေဓါတ်ဆုံးရှုံးမှုများလာတဲ့အခါ
-မောပန်းနွမ်းနယ်ခြင်း
-ရေအရမ်းဆာလောင်ခြင်း
-အာခေါင်ခြောက်လာခြင်း
-အရေပြားကို ဆွဲကြည့်သောအခါ ရှုံ့တွနေခြင်း၊
-ဆီးနည်းခြင်း
-သွေးပေါင်ချိန်ကျဆင်းခြင်း စတာတွေ ခံစားကြရပြီး အချိန်မှီ ကုသမှု မရရှိလျှင် အသက်အန္တရာယ် သေဆုံးနိုင်ပါတယ်။ ပြင်းထန်သော ကာလဝမ်းရောဂါခံစားနေရသူတချို့ဆိုလျှင် နာရီပိုင်းအတွင်းမှာပင် သေဆုံးနိုင်ပါတယ်။
ကုသမှုများ
ဝမ်းပျက်ဝမ်းလျှောဖြစ်တိုင်း မဖြစ်မနေ လုပ်ရမှာက ဓါတ်ဆားရည် ( ORS ) ကို မဖြစ်မနေ တိုက်ပေးရမှာပါ။ အန်လွန်းနေလျှင် အ အန် သက်သာအောင် ဆေးထိုးဆေးသောက်လုပ်ရပါမယ်။ ဓါတ်ဆားရေမဝင်သူတွေ၊ ဝမ်းတအား သွားနေသူတွေနဲ့ သွေးပေါင်ကျဆင်းနေသူတွေကိုတော့ Normal saline သွင်းပြီးခံယူရမှာပါ။ ကာလဝမ်းရောဂါက ဘက်တီးရီးယားကြောင့် ဖြစ်တာဆိုတော့ ပိုးသတ်ဆေး ( Antibiotic ) ကို မှန်ကန်စွာ ဆေးပတ်လည်အောင် သောက်ရမှာဖြစ်ပါတယ်။ ပိုးသတ်ဆေးကိုတော့ ဆရာဝန်နဲ့ ကျန်းမာရေးဝန်ဆောင်မှုပေးနေသူတွေက ညွှန်ကြားပေးပါလိမ့်မယ်။ ဒါကြောင့် ဝမ်းပျက်ဝမ်းလျှောရောဂါ ဖြစ်လို့ ဓါတ်ဆားရည် သောက်ပေမဲ့ မသက်သာတဲ့အခါ နီးစပ်ရာ ကျန်းမာရေးဌာနတွေကို အချိန်မှီ သွားရောက်ပြသင့်ပါတယ်။
ရောဂါ ဘယ်လိုရှာဖွေရသလဲ
ဝမ်းပျက်ဝမ်းလျှောရောဂါဖြစ်တဲ့ ပိုးတွေ အများအပြားရှိတာကြောင့် ဝမ်းလျှောဝမ်းပျက်ဖြစ်တဲ့အခါတိုင်းကာလဝမ်းရောဂါ မဟုတ်ပါဘူး။ ရောဂါခံစားနေရသူရဲ့ ဝမ်း၊ မစင်ကို ဓါတ်ခွဲစစ်ဆေးကြည့် ( Stool RE ) သောအခါ ကာလဝမ်းရောဂါဖြစ်စေတဲ့ Vibrio Cholera ကိုတွေ့လျှင် ကာလဝမ်းရောဂါ သေချာပြီပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ ကာလဝမ်းရောဂါက နေရာဒေသတစ်ခုမှာ ကပ်ရောဂါအသွင်ဖြစ်နေပြီဆိုလျှင်တော့ သက်ဆိုင်ရာအဖွဲ့က ရောဂါဖြစ်နေသူအချို့ကို Stool RE စစ်ဆေးပြီး အတည်ပြု ကြေငြာချက်ထုတ်ပြန်ကာ ကပ်ရောဂါအဖြစ်သတ်မှတ်လျှင်တော့ အခြားသူများကို Stool RE စစ်ဆေးမှု မလိုတော့ပါဘူး။ အောက်ပါပုံတွေကတော့ Microscope နဲ့စစ်ဆေးကြည့်လျှင် တွေ့ရတဲ့ ပုံတွေဖြစ်ပါတယ်။
ကာကွယ်ခြင်းနည်းလမ်းများ
-လက်ကို မကြာခဏ သေချာစွာ ဆေးကြောပါ။
-အစားအစာပြင်ဆင်တဲ့အခါတိုင်း နဲ့ အစာမစားမှီတိုင်း လက်ဆေးပါ။
-ကျိုချက်ထားသော ရေကိုသာ သောက်သုံးပါ။ (ရေသန့်)
-မကျိုချက်နိုင်လျှင် ကလိုရင်း ( Chlorine ) ဖြင့်ပိုးသတ်ထားသော ရေကို သောက်သုံးပါ။
-နို့နှင့် နို့ထွက်ပစ္စည်များကို ရှောင်ကြဥ်ပါ။
-ပင်လယ်စာများကို အစိမ်းစားခြင်းမှ ရှောင်ကြဥ်ပါ။ သေချာချက်ပြုတ်ပြီးမှ စားပါ။
-အသီးအရွက်များကို အစိမ်းစားခြင်းမှ ရှောင်ကြဥ်ပါ။အစိမ်းစားမည်ဆိုပါက အခွံလှီး၍စားပါ။
ကာကွယ်ဆေးများ
ကာလဝမ်းရောဂါ ကပ်ရောဂါဖြစ်ပွားနေတဲ့နေရာဒေသတွေကို သွားရန်လိုအပ်တဲ့အခါ သောက်သုံးရပါမယ်။
WHO က ကာလဝမ်းရောဂါ ကာကွယ်ဆေး သောက်ဆေး ၃မျိုး လမ်းညွှန်ထားပါတယ်။
-Dukoral
-Euvichol-plus၊ Euvichol
-ShanChol စသည်တို့ဖြစ်ပါတယ်။ အမေရိကန်မှာတော့ Vaxchora သောက်ဆေးတစ်မျိုးတည်းသာလျှင် သုံးခွင့်ပြုထားပါတယ်။
Global Task Force for Cholera Control က 2017 ခုနှစ်မှာ ချမှတ်ထားတဲ့ရည်ရွယ်ချက်က
‘ Ending Cholera: A Global Roadmap to 2030 ‘ ဖြစ်ပါတယ်။ ခရစ်နှစ် 2030 အရောက်မှာ ကမ္ဘာ့နိုင်ငံပေါင်း၂၀ မှ ကာလဝမ်းရောဂါ ကပ်ရောဂါဖြစ်ပွားမှုများ အဆုံးသတ်နိုင်ဖို့နဲ့ ဒီရောဂါကြောင့် သေဆုံးမှု ၉၀ ရာခိုင်နှုန်း လျှော့ချနိုင်ဖို့ ရည်မှန်းထားတာဖြစ်ပါတယ်။
အားလုံး မိမိကိုယ်တိုင်ရော ၊ မိမိပတ်ဝန်းကျင်မှာပါ ကာလဝမ်းရောဂါ ကင်းစင်ရန် နေထိုင်ကျင့်ကြံ နိုင်ပါဟုစေရန် ဆန္ဒဖြင့်
Dr. Fleming
https://en.m.wikipedia.org/wiki/History_of_cholera
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10196187/
https://www.healthline.com/health/cholera#vaccine
