ဆင်ခြေထောက်ရောဂါကြားဖူးကြတယ်မလား။ တွေ့ကော တွေ့ဖူးကြရဲ့လား။ တွေ့ဖူးသူရှိမယ်ထင်သလို မတွေ့ဖူးသူလည်း များကြမယ်ထင်ပါတယ်။ ကျနော်ကတေ့ တွေ့ဖူးပါတယ်။ 2017 ခုနှစ်က ကျိုက်ထီးရိုးဘုရား သွားခဲ့တဲ့အခါ ဆင်ခြေထောက်ရောဂါသည်တွေကို တွေ့ခဲ့ရတာပါ။ ဆင်ခြေထောက်ရောဂါရှင်တွမှာ ခြေလက်တွေက ဆင်တွေရဲ့ခြေထောက်တွေကဲ့သို့ ကြီးမားတုတ်ခိုင်သွားကြတာပါ။ ကျနော်တို့ မြန်မာပြည်မှာလည်း ဆင်ခြေထောက်ရောဂါကာကွယ်ဆေးဆိုပြီး ကျောင်းတွေ၊ အဆောင်တွေ နဲ့ ရပ်ကွက်တွေမှာ ဆေးတွေ လိုက်လံဝေငှတာတွေ ရှိကြပါတယ်။ WHO ရဲ့မှတ်တမ်းများအရ ကမ္ဘာပေါ်မှာ ဆင်ခြေထောက်ရောဂါပိုး ကူးစက်ခံရနိုင်ခြေရှိသူ ၈၈၂ သန်း၊ ရောဂါပိုးကူးစက်ခံထားရသူ ၅၁ သန်း နဲ့ ရောဂါလက္ခဏာများ ခံစားနေရသူ ၃၆ သန်းလို့ ထုတ်ပြန်ထားတာကြည့်ရင် တော်တော်ကြောက်ဖို့ ကောင်းပါတယ်။
ဆင်ခြေထောက်ရောဂါဆိုတာ ဘယ်လိုရောဂါလဲ
ဆင်ခြေထောက်ရောဂါကို Lymphatic Filariasis သို့မဟုတ် Elephantiasis လို့ခေါ်ပါတယ်။ Lymphatic vessels တွေမှာ Adult Wuchereria bancrofti တွေပိတ်ဆို့ခြင်းကြောင့် ခြေလက်တွေရောင်ကြီးလာပြီး ဆင်ခြေထောက်တွေလို ကြီးလာလို့ ဆင်ခြေထောက်ရောဂါလို့ ခေါ်ဆိုကြခြင်းဖြစ်ပါတယ်။
ဘာကြောင့်ဖြစ်ရတာလဲ
Culex လို့ခေါ်တဲ့ ခြင်မ အကိုက်ခံရတဲ့အခါ ဆင်ခြေထောက်ရောဂါဖြစ်စေမယ့် Wuchereria bancrofti ရဲ့ Third stage larva သားလောင်းလေးတွေ လူတွေရဲ့ခန္ဓာကိုယ်ထဲရောက်လာကြပါတယ်။ W. bancrofti အပြင် Brugia malayi နဲ့ Brugia timori တို့ကလည်း ဆင်ခြေထောက်ရောဂါဖြစ်စေတဲ့ကပ်ပါးပိုးကောင်တွေပါပဲ။ သူတို့ဝင်လာတဲ့အခါ သွေးကြောထဲကနေ ပြန်ရည်ကြော ( Lymph vessel ) ထဲရောက်လာပြီး ပြန်ရည်ကြောတွေကို ရောင်ရမ်းစေကာ ချမ်းတုန်ဖျားခြင်း၊ အင်ပြင်ထ၍အရေပြားယားယံခြင်းများ ဖြစ်စေပါတယ်။ ဒီအတောအတွင်း လူ့ခန္ဓာကိုယ်ထဲမှာ သားလောင်းဘဝမှ အကောင်ကြီးတွေဖြစ်လာကာ အထီးကောင် နှင့် အမကောင်တို့ပေါင်းစပ်ပြီး Microfilaria တွေ ပေါက်ဖွားလာကြပါတယ်။ အရွယ်ရောက်အမကောင် က ၃-၄ လက်မအထိရှည်နိုင်ပြီး လုံးပတ်က၀.၂၅ မီလီမီတာလောက်ရှိပါတယ်။ အရွယ်ရောက်အထီးကောာင်ကတော့ ၁-၂ လက်မအထိရှည်နိုင်ပြီး လုံးပတ်က ၀.၁ မီလီမီတာလောက်ပဲရှိပါတယ်။ သူတို့က လူ့ခန္ဓာကိုယ်ထဲမှာ ၁၅ နှစ်လောက်အထိအသက်ရှင်နိုင်ကြပါတယ်။ အဲဒီ Microfilaria ပိုးတွေ ပြန်ရည်ကြိတ်၊ ပြန်ရည်ကြောထဲမှ သွေးကြောတွေထဲ ရောက်ရှိသွားပြီး ခြင်က လူကိုလာကိုက်တဲ့အခါ ခြင်တွေထံ ရောဂါပိုးထပ်မံကူးစက်ရောက်ရှိသွားကြပါတယ်။ အဲလိုပုံစံနဲ့ ဒီရောဂါက သံသရာ လည်နေတာဖြစ်ပါတယ်။ ခြင်ကိုက်လို့ လူခန္ဓကိုယ်ထဲဝင်လာတဲ့အကောင်တွေကြီးလာပြီး နှစ်ရှည်လများကြာလာတဲ့အခါ ပြန်ရည်ကြောတွေ ပိတ်ဆို့လာပြီး အရေပြားတွေထူထဲယောင်ယမ်းလာပါတယ်။နောက်ဆုံး ဆင်ခြေထောက်တွေလို ကြီးမားလာပြီး ကွေးမရ ဆန့်မရတာတွေ ဖြစ်လာတာဖြစ်ပါတယ်။ မှတ်ထားဖို့က ရောဂါပိုးပါတဲ့ခြင်အကိုက်ခံရလို့ ရောဂါဖြစ်တာဆိုတာပါပဲ။ လူ့ခန္ဓာကိုယ်ထဲမှာရှိတဲ့ Microfilaria အကောင်ပေါက်လေးတွေသည်လည်း လူကို ခြင်လာကိုက်တဲ့အခါ ခြင်ကို ရောဂါပိုး ကူးစက်သွားပြန်တာပါပဲ။ ဒီရောဂါက အသက်အရွယ်မရွေး၊ ကျားမ မရွေး ကူးစက်ခံရနိုင်ပါတယ်။ အရပ်ဒေသအားဖြင့်တော့ဒီခြင်တွေက အပူပိုင်းဇုံ နဲ့သမပိုင်းဇုံတွေမှာ ပေါက်ဖွားနေထိုင်ကြလေ့ရှိတာကြောင့် အာဖရိက၊ အရှေ့တောင်အာရှ၊ အိန္ဒိယ နဲ့ တောင်အမေရိက နိုင်ငံတွေက လူတွေ အဖြစ်များကြပါတယ်။
ရောဂါလက္ခဏာများ
ဒီရောဂါက နှစ်ရှည်လများ ကြာလာမှသာဆင်ခြေထောက်တွေကဲ့သို့ ခြေလက်တွေကြီးလာတဲ့အဆင့်ရောက်ပေမဲ့ အစောပိုင်းအဆင့်တွေမှာ ရောဂါလက္ခဏာတွေ သိသိသာသာ ပြလေ့မရှိပါဘူး။ ပြတတ်တဲ့လက္ခဏာတွေကတော့
-ပြန်ရည်ကြော၊ ပြန်ရည်ကြိတ်များရောင်ရမ်း၍ ချမ်းတုန်ဖျားခြင်း
-အင်ပြင်ထ၍ အရေပြားယားယံခြင်း ဒီအဆင့်မှာတော့ ရောဂါကို အချိန်မှီကုသလိုက်လျှင် ရောဂါပျောက်ကင်းသွားမှာဖြစ်ပါတယ်။
-Non-pitting oedema လို့ခေါ်တဲ့ ခြေလက်များဖောရောင်ခြင်း ( အရေပြားကို ဖိနှိပ်ကြည့်သော်လည်း မချိုင့်ဝင် )
-အရေပြားများ မာကြောထူထဲကြမ်းတမ်းပြီး မဲနက်လာခြင်း
-ခြေလက် နို့အုံ စသည်များ ဖောရောင်ကြီးမားလာခြင်း၊ ဆင်ခြေထောက်များကဲ့သို့ ကြီးမားတုတ်ခိုင်လာခြင်း ဒီလက္ခဏာတွေဖြစ်လာပြီဆိုလျှင်တော့ နဂိုပုံမှန်အတိုင်း ပြန်ဖြစ်အောင် ကုသလို့မရတော့ပါဘူး။
-မျိုးပွားအင်္ဂါများကြီးထွားလာခြင်း
-အမျိုးသားများတွင် ရေမုတ္တဘော ( ဆင်မုတ္တ )များဖြစ်လာခြင်း (ဒါကတော့ခွဲစိပ်ကုသလို့ရပါသေးတယ် )
ရောဂါစစ်ဆေးနည်းများ
စစ်ဆေးနည်းကတော့ ဓါတ်ခွဲခန်းမှာ သွေးဖောက်ပြီးစစ်ဆေးရပါတယ်။ ည ၁၀ နာရီမှ မနက် ၄ နာရီ အတွင်းဖောက်ပြီး Microscope နဲ့စစ်ဆေးကြည့်လို့ Microfilaria တွေ့ရင် ဆင်ခြေထောက်ရောဂါပိုးရှိနေတာ သေချာပါပြီ။ ၃ ည ဆက်တိုက်စစ်ရပါမယ်။
FTS လို့ခေါ်တဲ့ ( Alere Filariasis test strip ) လွယ်ကူမြန်ဆန်စွာ စစ်ဆေးလို့ရတဲ့ kit တွေလည်းရှိပါတယ်။
ကုသမှုနည်းလမ်းများ
-သွေးစစ်ဆေးလို့ ရောဂါတွေ့ပြီ၊ သေချာပြီဆိုလျှင်တော့ DEC ( Diethylcarbimazine ) ဆေးကို တစ်နေ့ ၃ကြိမ် ၁၂ ရက်သောက်ရပါမယ်။
-WHO ရဲ့ ဆင်ခြေထောက်ရောဂါပပျောက်ရေး အစီအစဥ်မှာတော့ ၅နှစ်ကျော်ကြာ လူအစုလိုက်အပြုံလိုက်ကာကွယ်ဆေးတိုက်ကျွေးရေး ( MDA ) အစီအစဥ်ရှိပါတယ်။ ဒေသအပေါ်မူတည်ပြီး ဆေးအုပ်စု ၃ စုရှိပါတယ်။ အဲဒါတွေကတော့
၁-Albendazole နဲ့ Ivermertin
၂-Albendazole နဲ့ DEC
၃- Albenazole၊ DEC နဲ့ Ivermertin တို့ဖြစ်ပါတယ်။ ဒေသအလိုက် သတ်မှတ်ချက်အတိုင်း သောက်ရမှာဖြစ်ပါတယ်။
ကာကွယ်ရန်နည်းလမ်းများ
WHO ကသတ်မှတ်ထားသော ဒေသဆိုင်ရာ MDA ရဲ့ဆေးများကို အချိန်မှန် သောက်ပါ။
-ခြင်ပေါက်ဖွားနိုင်သော နေရာများကို ဖယ်ရှားရှင်းလင်းပါ။
-ခြင်အကိုက်ခံရနိုင်ချေရှိပါက ခြင်ထောင်ဖြင့်အိပ်ပါ။ အင်္ကျီရှည်၊ ဘောင်းဘီရှည်များဝတ်ဆင်ပါ။
-ခြင်လူးဆေးများအသုံးပြုပါ။
-မိမိတွင် ဆင်ခြေထောက်ရောဂါကူးစက်ခံနေပြီဟုယူဆလျှင် စစ်ဆေးမှုနှင့် ကုသမှုခံယူပါ။
-ရောဂါကူးစက်ခံနိုင်ချေမြင့်မားသောဒေသသို့ ကာလကြာရှည် နေထိုင်ရမည်ဆိုပါက ကာကွယ်ဆေးကြိုတင်သောက်ပါ။ ဆင်ခြေထောက်ရောဂါကာကွယ်နိုင်ကြပါစေ၊ မိမိတွင်ဆင်ခြေထောက်ရောဂါကူးစက်ခံရပြီဟုယူဆမိလျှင်သေချာစွာ စစ်ဆေးကုသမှု ခံယူနိုင်ပါစေဟု ရည်ရွယ်လျှက်
Dr Fleming
References
https://www.healthline.com/health/elephantiasis#diagnosis
https://mectizan.org/diseases/lf-2/
https://microbenotes.com/wuchereria-bancrofti-habitat-morphology-and-life-cycle/
https://www.cdc.gov/filarial-worms/hcp/clinical-care/index.html