ပြန်လည် ခေါင်းထောင်လာနိုင်တဲ့ ဆုံဆို့နာ
ဆုံဆို့နာ...
ဆုံဆို့နာရောဂါကို ကြားဖူးကြရဲ့လား။ ဘယ်လောက်အထိ ဆိုးရွားစေနိုင်ပါသလဲ။ ဆုံဆို့နာရောဂါ ဆိုတာ ဘလိုမျိုးလဲ။
ဆုံဆို့နာရောဂါ ဆိုတာက Corynebacterium diphtheria ဆိုတဲ့ ဘက်တီးရီးယားရောဂါပိုးကြောင့် အာခေါင်မှာ အနာဖြစ်၊ အနာဖေးဖတ်အထူကြီးဖြစ်ကာ အသက်ရှူလမ်းကြောင်းကို ပိတ်ဆို့ပြီး အသက်သေဆုံးစေနိုင်တာပဲဖြစ်ပါတယ်။ ကာကွယ်ဆေးထိုးမထားတဲ့ကလေးငယ်တွေမှာ အဖြစ်များပါတယ်။ ကာကွယ်ဆေးထိုးမထားသူတွေမှာ အချိန်မှီကုသမှု မပေးနိုင်ခဲ့လျှင် (၅၀) ရာခိုင်နှုန်းအထိ သေဆုံးနိုင်ချေ ရှိပါတယ်။ ဆုံဆို့နာရောဂါကို ကမ္ဘာ့နိုင်ငံ အသီးသီးမှာ ကာကွယ်ဆေးထိုးပြီး ကာကွယ်နေကြတာပါ။ ဒါကြောင့် ဒီရောဂါက အဖြစ်နည်းတာပါ။ အဖြစ်နည်းတယ် ဆိုပေမဲ့ ဒီရောဂါက သေစေနိုင်ပါတယ်။
ရောဂါဖြစ်စဥ်
Corynebacterium diphtheria ရောဂါပိုးအကူးစက်ခံရပြီး ရောဂါပိုးက Diphtheria toxin ထုတ်လိုက်တဲ့အခါ အသက်ရှူလမ်းကြောင်းနဲ့ အရေပြားတို့မှာ ရောဂါလက္ခဏာတွေ ခံစားစေရမှာပါ။ အရေပြားရောဂါပဲဖြစ်တာဆိုလျှင်တော့အသက်သေဆုံးသည်အထိ မပြင်းထန်တတ်ပေမဲ့ လည်ပင်းနဲ့အသက်ရှူကြောင်းဆိုင်ရာရောဂါဖြစ်ပွားပြီဆိုလျှင်တော့ အသက်သေဆုံးနိုင်ပါတယ်။ ရောဂါပျိုးချိန်ကတော့ ( ၂ ) ရက်မှ ( ၅ ) ရက်အထိ ကြာနိုင်ပါတယ်။ နှာချေ၊ ချောင်းဆိုးရာမှတဆင့် ရောဂါကူးစက်တာဖြစ်ပြီး ရောဂါပိုးရှိနေသူကနေ အခြားသူတွေကို ကူးစက်စေနိုင်ပါတယ်။
ရောဂါလက္ခဏာများ
ရောဂါပိုးဝင်ရောက်ပြီး ( ၅ ) ရက်အတွင်းမှာပဲ ရောဂါလက္ခဏာတွေခံစားရမှာပါ။ ရောဂါလက္ခဏာများကတော့
-ဖျားခြင်း
-အရေပြားပေါ်တွင် အနီကွက်ပေါ်ခြင်း၊ အနာဖြစ်ခြင်း
-လည်ချောင်းနာခြင်း
-လည်ပင်းရှိပြန်ရည်ကြိတ်များကြီးခြင်း
-အာခေါင်တွင်အနာဖြစ်ပြီး အသက်ရှူလမ်းကြောင်းကျဥ်းသွားခြင်း
-အသက်ရှုရခက်ခဲခြင်း
-နှလုံးကြွက်သားရောင်ရမ်းပြီး နှလုံးအားနည်းခြင်း
-ကျောက်ကပ်လုပ်ဆောင်ချက်များပျက်စီးခြင်း
-အာရုံကြောများပျက်စီးပြီး ခြေလက်များ မလှုပ်ရှားနိုင်တော့ခြင်း စတာတွေပဲဖြစ်ပါတယ်။ အာခေါင်မှာ အနာပေါက်ပြီး အသက်ရှူလမ်းကြောင်းကျဥ်းသွားပြီဆိုလျှင်တော့ အသက်ရှူခက်ခဲကာ အသက်သေဆုံးစေနိုင်ပါတယ်။ အချိန်မှီကုသမှုပေးလျှင်တောင် (၁၀) ရာခိုင်နှုန်းအထိ သေဆုံးနိုင်ပါတယ်။
ကုသမှုများ
လူနာကိုသီးသန့်ဆောင်မှာ ခွဲခြားထားပြီးကုသရမှာဖြစ်ပါတယ်။ လူနာကနေ လူနာစောင့် (သို့မဟုတ်) အနီနားရှိလူတွေကို ကူးစက်စေနိုင်ပါတယ်။ ထူးခြားချက်ကတော့ ရောဂါပိုးရှိနေသူကို ပိုးသတ်ဆေး ကုသမှုပေးထားတာ ( ၄၈ ) နာရီကျော်ပြီဆိုလျှင်တော့ အခြားသူတွေကို မကူးစက်စေတော့ပါဘူး။
ကုသမှုတွေ အနေနဲ့ကတော့
-ရောဂါပိုးသတ်ဖို့အတွက် Antibiotic ( Penicillin or Erythromycin ) တစ်မျိုးမျိုးကို ( ၁၀ ) ရက်မှ ( ၁၄ ) ရက်အထိ ထိုးဆေး သို့မဟုတ် သောက်ဆေးဖြင့်ကုသပေးရပါမယ်။
-ရောဂါပိုးကထုတ်တဲ့ အဆိပ်ဓါတ် ( Toxin ) အတွက် Diphtheria Antitoxin ( DAT ) ထိုးပြီး အဆိပ်ဖြေကုသမှုပေးရပါမယ်။ အသက်ရှူလမ်းကြောင်းကျဥ်းသွားတဲ့အထိရောက်သွားလျှင်တော့ အောက်စီဂျင်ပေးပြီး အသက်ရှူလမ်းကြောင်းဆိုင်ရာကုသမှုတွေပေးရပါမယ်။ အဲဒီအဆင့်ရောက်သွားပြီဆိုလျှင်တော့ အသက်သေဆုံးနိုင်ချေရှိပါတယ်။
ကာကွယ်ခြင်း
ကမ္ဘာ့သမိုင်းမှာ ဆုံဆို့နာကြောင့် ကလေးတွေ အသေများခဲ့တာကြောင့် ဆေးပညာရှင်တွေက ကာကွယ်ဆေးတွေကို ကြိုးပမ်းရှာဖွေလာခဲ့ရာမှ 1911 မှာ ကာကွယ်ဆေးပေါ်ထွက်လာခဲ့ပြီး 1926 မှာတော့ ပိုမိုကောင်းမွန်တဲ့ ဆုံဆို့နာ ကာကွယ်ဆေးထွက်ပေါ်လာခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။
ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေးအဖွဲ့ (WHO) က 1974 ခုနှစ်မှာ ဖွံဖြိုးဆဲနိုင်ငံတွေအတွက် ဆုံဆို့နာ ကာကွယ်ဆေး ထိုးဖို့အတွက် ချမှတ် လှူဒါန်းခဲ့ပါတယ်။ WHO ကတော့ ကာကွယ်ဆေးကို အသက် (၁) လခွဲမှစတင်ပြီး ကလေးအရွယ်တွေကို (၄)ကြိမ်အထိ ထိုးထားကြဖို့နဲ့ အဲလိုထိုပြီးလျှင် သင့်သော်သလို နောက်ထပ် (၃) ကြိမ် ထပ်မံ ထိုးထားကြဖို့ လမ်းညွှန်ထားပါတယ်။
အမေရိကန် (CDC)ကတော့ ကလေးအသက် (၂) လသား၊ (၄) လသား၊ (၆) လသား၊ (၁၅) လမှ (၁၈) လအတွင်း တစ်ကြိမ်စီ၊ အသက် (၄) နှစ်မှ (၆) နှစ်အတွင်း နဲ့ အသက် (၁၁) နှစ်မှ (၁၂) နှစ်အတွင်း တစ်ကြိမ်စီထိုးထားကြဖို့နဲ့ နောက်ထပ် (၁၀)နှစ်ပြည့်တိုင်း တစ်ကြိမ်စီ ဆက်လက်ထိုးထားကြဖို့ လမ်းညွှန်ထားပါတယ်။
ကာကွယ်ဆေးရှိနေတာတာင်မှ သဘာဝဘေးအန္တရာယ်တွေကြောင့် ကာကွယ်ဆေးမရရှိခြင်း၊ စစ်မက်ဖြစ်ပွားခြင်းကြောင့် ကာကွယ်ဆေးမရရှိခြင်း စတာတွေကြောင့် ကမ္ဘာ့အချို့ဒေသတွေမှာ ရောဂါဖြစ်ပွားတာကော သေဆုံးတာတွေကော ရှိနေပါသေးတယ်။
ဒီဆုံဆို့နာရောဂါက ကလေးတွေမှာအဖြစ်များခြင်း၊ ကာကွယ်ဆေးမထိုးထားခြင်း (သို့မဟုတ်) ကာကွယ်ဆေးလုံလောက်စွာမထိုးထားကြလျှင် ရောဂါဖြစ်နိုင်ခြင်း၊ ရောဂါဖြစ်လာလျှင် သေဆုံးသည်အထိဖြစ်နိုင်တာကြောင့် ဆုံဆို့နာကာကွယ်ဆေးကို မရ ရတဲ့နည်းနဲ့ လုံလောက်အောင်ထိုးနှံထားဖို့လိုအပ်ကြောင်း ရှင်းပြရေးလိုက်ရပါတယ်။
Dr. Fleming
https://www.cdc.gov/diphtheria/vaccines/index.html
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Diphtheria
https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/diphtheria